“O lea sou faalogona pe afai e fasi faapea e se tama sou tuafafine?” Justice Mata Tuatagaloa.

0
6428

“Ana e alofa i lau fanau e te le faatinoa le tulaga lea i lo latou tina, a’o la e pulapula atu.”

O le saunoaga lea a Justice Mata Tuatagaloa i lana faaiuga i le aoauli nei i le faamasinoga maualuga i Mulinuu, i le ua molia.

O le olaga atoa o lea ua molia, o loo faailoa i ripoti sa ola i totonu o le nu’u, e malamalama lelei i le faasamoa, e malamalama foi i le tulaga lea o le i’oimata o le tuagane lona tuafafine. Sa fesiligia e le Afioga i le Tamaitai Faamasino, afai la e malamalama lelei i ia tulaga, e tatau la ona ia iloa o le teine lea la te nonofo, o le tuafafine lena o le isi tama.

“Sa e mafaufau iai i le lua ulugalii o le teine lea e te lua nonofo o le tuafafine fo’i lena o le isi tama,o le i’oimata lena o le isi tama?”

“O le a sou faalogona pe a fasi e se tama faapea sou tuafafine?”

Na taua e le tamaitai Faamasino ia Mata Tuatagaloa, e le talitonu i le fai e tama o uiga nei i teine ae maise taitoalua ma uo teine. Ae maise le maitau atu i le tele o le galuega o loo taumafai nei e le atunuu i le mataupu lenei  o loo faalauiloa i le sauaina o tina ma tamaita’i.

O le toalua o oe, o le tamaita’i lena i le isi aiga, e tofu le tagata ma lona faasinomaga.

“O le isi tulaga lena e ogaoga ai lau solitulafono o le pulapula o mata o lau fanau teine 4 tausaga, ma le 2 tausaga, ae e te lei popole iai i le tulaga lena. O le isi mea o la e maitaga lou toalua ae ete lei popole iai i le tulaga lena. Sa faaoga lava lou malosi.”

O le mataupu na tulai mai Fogapoa i Savaii o lē ua faasalaina nei i le faamasinoga ina ua faamaonia le moliaga o le fuafua e faaoo le maliu, ae 3 moliaga o le faaaupegaina i ni aupega matautia, ma le tasi le moliaga o le lafo o upu matuia o le alii o Luaipou Fidow, e 28 tausaga o Fogapoa i Savaii. E faaipoipo ma e toalua le fanau.

E faapea o le masina o Iuni o le tausaga nei i lona aso 27 sa faia ai se inuga a le ua faasalaina nei ma ana uo i lo la fale ma lona toalua.

O le na aafia sa matamata i le tv ma lana fanau, ina ua maea le matamataga tv sa faapea ai ona agai le na aafia ma lana fanau e tapena moega mo malologa o le po.

O e taimi la lea na fai ai lenei tina o lona toalua, pe mafai ona faase’e atu la latou inuga i le falepiliati lea e latalata ifo, ona o loo manaomia le tapena o moega o tamaiti.

O le ala lea na mafua ai le ita o le ua faasalaina ma otegia ai lenei tina, ma o ese loa ma le faleo’o ma ana uo.

Sa ita tele le ua molia ma toe foi atu ai ma se samala i le faleoo, ma valaau atu i le na aafia i upu nei i se auala tau faamatau:

“Ua e magao e fasioki oe?”

Na fao e le na aafia le samala mai le ua molia, ae ua fai ai ma lea sa tu’i ai loa e le ua molia le mata o lona toalua, ma faaauau ai lava ona ia  tatu’iina foliga o le na aafia. Sa ia fai atu foi iai, “Ua ova lou fia tagta ma lou faamaualuga ia te a’u.”

Na savali i fafo o le fale le ua molia ma faapea atu i le na aafia, “O le po lenei e te oti ai”.

Sa fautua iai uo a le ua molia, e tuu ia, ae sa le’i faalogo iai le ua molia ma savali loa e aumai le agaese.

O le taimi lea o loo tautau le tainamu a le tina, ae valaau atu lana tama, “Mum le naifi!”.

Na faliu mai i tua le na aafia ae ta loa e le ua molia ma alu ese ai le pa’u o le taliga taumatau o le na aafia.

Na tau tonu le agaese i le pito taumatau o le ulu o lenei tina, ma vave ai le sau o le palapala.

Na iloa e le na aafia lona lavea ma si’i loa lana pepe ma o ese mai ai loa.

Sa alu ese le ua molia ma agai atu i le fale o lona tuafafine ina ua taumafai atu se tasi o le aiga e vaovao.

Peitai sa toe fasi foi e le ua molia lona toalua ina ua toe foi atu o nofo mai lenei tina ma o loo sii lana pepe 2 tausaga.

O le fasiga lea sa o atu ai loa tagata o le aiga ma taumafai e toso ese le ua molia, peitai na tago fo’i lea alii i se piliki ma savali e ta ai le ua aafia.

Sa vave iloa atu e lenei tina, ma tamoe ese loa a’o siii lava lana pepe.

Sa lagona lava e le na aafia lona vaivai ona o le tele o le palapala ua alu, ae o loo sii pea lana pepe.

Sa ia valaau atu loa i le tuafafine o le ua molia mo se fesoasoani, ma ave ai loa ia i le falemai.

I finauga tusitusia a le itu a leoleo o loo faailoa ai tulaga nei.

1. O le faaogaina o aupega matautia, i le soligatulafono lea, e le tasi se aupega matautia sa faaogaina e Luaipou.

Aa ia taliaina i suesuega lona sau ma le samala e ui na te lei faaogaina, sa sau foi ma le piliki e ui sa vavaoina o ia, ae na toe sau lava ma le sapelu (tulou) ma faaoo ai loa manua i lona toalua.

2. O le mataupu lenei i sauaga i totonu o aiga (domestic violence) o mataupu tau ulugalii ma i lalo ole tulafono e ogaoga foi lenei mataupu, o na o le solitulafono o loo tupu i le va faaulugalii.

3. O le maualuga o le ita o le ua molia ma le faatinoina o le solitulafono (extreme violence).

4.O le maaleale o le tulaga o le na aafia (vulnerability) ona e agai atu Luaipou e faatino lana solitualfono e le gata o loo ma’itaga le na aafia ae o loo sii se tasi o le fanau, peitai e lei tu’ua ai le faatinoga o le solitulafono.

5. O le fai o lenei solitulafono ae o loo iai le fanau, ma o loo tilotilo iai tamaiti i le faao’o manua poo le solitualfono lea na faatinoina.

6. O lea soligatulafono sa agai i le ulu o le na aafia, ma tatu’i sa agai i ona foliga, peitai o loo maitaga le na aafia.

7.O le ogaoga o manuaga sa mauaina e le na aafia i lenei mataupu e pei ona iai tolaulauga ma ata o loo faapipiiina atu.

8. Persitant attack, poo le lē tasi lē lua lea o le faatinoga o le soligatulafono a le o loo molia.

Sa tuuina mai e le itu a leoleo le 12 tausaga e amata ai se faasalaga faafalepuipui mo le moliaga o le fuafua e faaoo le oti, ae fia maua le faaiuga o le faasalaga i le 9 tausaga.

O le moliaga o le umiaina o se aupega matautia na talosagaina ai e le itu a leoleo le 8 masina i le falepuipui, ma se ono vaiaso mo le lafoina o upu taufaamata’u.

O le faasalaga amata sa tuuina mai e le faamsinoga e 13 tausaga a aveesea mai ai tulaga masani o le Faamasinoga, totoe ai le 8 tausaga 8 masina le faasalaga faafalepuipui.

Ina ua fesiligia le alii na tulai ia Luaipou Fidow, i le tulaga lea o le fai atu o lona toalua e faase’e ese ma le fale seia fai moega o lana fanau, le fanau lea e fai mai e pele ia te ia e pei ona ia faatoese ma tagi ai i le aso i le faamasinoga, na faailoa e Mata Tuatagaloa,

“Afai e faapea le uiga o outou tama, i le tulaga lea tou te le fiafia ae fai atu faapena tou taitolua ia te outou, ma iai le uiga lea e pei e pule outou i o outou taitoalua.. Leai.. e le faapena le faavaega o le Faasamoa lea tatou te feola ai ma tatou nonofo ai.”

“Afai e faapena o outou manatu lona uiga ua le saogalemu matou nei, o tamaita’i i totou o aiga, o fea la o le a sulu iai matou matou te saogalemu ai pe a faapea e le saogalemu ia te outou?”

“E le o faia lo outou tiute lea…ae o lea e fai faalauiloa sei tau taofiaofi mai ai le sauaina o tamaita’i i totonu o aiga faapea le fanau iti”

“A le suia o outou mafaufau, a le toe manatu i le faasamoa lea e faavae ai lo tatou olaga faasamoa, lona uiga o le mea lea o le a tupu i totonu o nuu ma aiga, e le mafai foi ona maua tonu le itu o loo agai atu ai faalauiloa pe a le galulue faatasi aiga, ma nuu i le tau tapeina o le faafitauli lenei ua aasa tele i totonu o lo tatou atunuu, aemaise lava i totonu o aiga.”

O le mau lea a le Afioga i le Faamasino ia Justice Mata Tuatagaloa.


[starbox]